Hierarchia postępowania z odpadami

W ciągu roku, każda z gospodarek europejskich produkuje niewyobrażalne ilości odpadów. Przykładowo, dane Głównego Urzędu Statystycznego z 2021 roku głoszą, że wyprodukowaliśmy około 121 mln ton odpadów, w tym 13,7 mln ton pozostałości komunalnych. Resztę (czyli około 107 mln ton) wyprodukował przemysł i szeroko pojęta działalność gospodarcza w naszym kraju. W jaki sposób zarządzać takimi masami odpadów? Jak sprawnie przeprowadzać ich recykling? Narzędziem pomocnym w gospodarowaniu pozostałościami jest bez wątpienia hierarchia postępowania z odpadami. Czytaj do końca, aby dowiedzieć się więcej!

Hierarchia sposobów postępowania z odpadami

Zatem na czym polega hierarchia sposobów postępowania z odpadami? Jest to zbiór zasad i wyznaczników, którymi powinniśmy się kierować, w momencie, kiedy zarządzamy gospodarkami odpadowymi w naszych gospodarstwach domowych, firmach etc. Dzięki tym technikom możemy osiągnąć pozornie utopijny etap Zero Waste, tj. zerowego wytwarzania pozostałości. Hierarchia jest wprowadzana mocą dyrektyw unijnych, a także jest wpisana w polskie ustawy. Jej początki sięgają aż połowy lat 70., jednak przez te lata była ona udoskonalana.

Sama hierarchia widoczna w polskim ustawodawstwie (Ustawa o Odpadach z 14 grudnia 2012 roku)  prezentuje się następująco:

• zapobieganie powstawaniu odpadów,
• przygotowywanie do ponownego użycia,
• recykling,
• inne procesy odzysku,
• unieszkodliwianie.

Jednak, aby wszystko zostało w pełni zrozumiałe, warto rozwinąć każdy z podpunktów i podać przykład działania, tak, aby nie było wątpliwości co do słuszności danych składowych hierarchii. Zapobieganie powstawaniu odpadów jest niezwykle ważnym elementem tej struktury – nie bez przyczyny znajduje się ono na początku listy.

Polega ono na projektowaniu produktów w taki sposób, aby po zużyciu sprawiły one jak najmniejszy problem, tj. aby łatwo ulegały recyklingowi bądź możliwy był ich serwis, bądź naprawa. Projektuje się również materiały wielokrotnego użytku, czy z materiałów biodegradowalnych (o biodegradowalności oraz znakach recyklingowych i ich znaczeniach pisaliśmy na naszym blogu), co stanowi niezwykłe ułatwienie dla służb zajmujących się przekształcaniem pozostałości.  Zapobieganie polega także na segregacji wytworzonego odpadu, znalezienia dla nich alternatywnego użycia (np. gruz może posłużyć do utwardzania fundamentów) lub na przemyślanych zakupach. W tym ostatnim chodzi głównie o zwracanie uwagi na nabywane produkty, a także niekupowanie zbyt wielkich ilości produktów, których i tak nie zużyjemy (tyczy się to głównie produktów spożywczych).

Kolejnym elementem jest przygotowanie do ponownego użycia, czyli zespół działań mający na celu przystosowanie odpadu do ponownego wykorzystania. Jeżeli są to produkty wielokrotnego użytku – wystarczy je oczyścić (robi się tak w przypadku, chociażby opakowań szklanych) lub dokonać niewielkich modyfikacji. Jeżeli mamy do czynienia z materiałami, które uległy uszkodzeniu – zaleca się serwisowanie, czy też naprawę produktu, tak aby nie trafił on od razu do kosza na odpady. Część z posiadanych przez nas odpadów może trafić do sprzedaży – złom, makulatura – w związku z czym, Ty zyskujesz, a placówki zewnętrzne otrzymują materiały do produkcji nowych produktów. Cały ten etap służy maksymalnemu wykorzystaniu posiadanych odpadów – ważne, żeby niczego nie zmarnować!

Recykling jest powszechnie znanym rozwiązaniem, dzięki któremu odpad zyskuje „nowe życie”. Dzięki procesom recyklingowym możemy odzyskać cenne materiały z odpadu i wykorzystać je do dalszej produkcji lub też przekształcić pozostałość tak, by powróciła ona do swojego pierwotnego zastosowania. Przykładem na takie działanie może być recykling makulatury – w jego wyniku możemy wyprodukować zeszyty z papieru z odzysku lub też kartonów opakowaniowych. Z kolei recykling katalizatorów samochodowych służy do produkcji nowych urządzeń tego typu.

Możemy wyróżnić jeszcze inne sposoby odzysku – z wytworzonych odpadów możemy pozyskać np. energię lub gaz. Dzięki pracy biogazowni możemy wyprodukować z rozkładających się odpadków specjalny gaz, który zasili Twoje gospodarstwo rolne, a z obróbki termicznej opon samochodowych, możesz wyprodukować energię do ogrzania Twojej cementowni. Branża eko wciąż się rozwija, więc sposobów na odzysk cennych materiałów z pozostałości będzie przybywać. Jednak sam odzysk, nie jest równoznaczny z recyklingiem, który nie zakłada pozyskiwania energii z odpadu.

Z kolei unieszkodliwianie dotyczy pozostałości, których nie możemy przekształcić za pośrednictwem recyklingu ani nie jest możliwy z nich odzysk energii. Są to pozostałości niebezpieczne, które muszą być najpierw pozbawione szkodliwego działania (zneutralizowane), a następnie składowane. Dzieje się tak, w przypadku niektórych pozostałości medycznych, które są najpierw odkażane (za pomocą autoklawowania, czy pracy mikrofalami), a następnie w postaci neutralnej wywozi się je na wysypiska odpadów. Jest to ostateczność wobec pozostałości – dobrze działająca gospodarka odpadowa powinna unikać tego rodzaju rozwiązań, ponieważ nie prowadzą one do redukcji składowisk pozostałości. Z tego powodu powinniśmy nieustannie rozwijać technologie dotyczące ekologicznych rozwiązań odpadowych.

Co jeszcze warto wiedzieć na temat hierarchii odpadowej?

Nawet w gospodarstwie domowym warto się stosować do hierarchii postępowania z odpadami komunalnymi, ponieważ ułatwia to znacznie podejmowanie decyzji zarówno wobec pozostałości, jak i wobec nabywanych produktów. Pojęcie hierarchii postępowania z odpadami jest nierozerwalnie złączone z pojęciem „Końca Rury” („End of pipe equipment”), która jest wizualnym przedstawieniem najbardziej i najmniej pożądanych rozwiązań dotyczących gospodarowania odpadami.

Gdyby uszeregować „rurę” od najbardziej do najmniej zalecanych czynności, wyglądałaby ona następująco:

• zapobieganie powstawaniu odpadów (prevention),
• redukcja poziomu wytwarzania odpadów (minimisation),
• użycie ponowne odpadów (reuse),
• recykling,
• odzysk energii z odpadów (energy recovery),
• pozbycie się, składowanie, spalanie (disposal).

Cały system jest pokrewny hierarchii postępowania z odpadami, jednak pokazuje konsumentom najlepszy i najgorszy scenariusz, jaki możemy wybrać, produkując odpad. Zatem nawet we własnym domu możemy spróbować zastosować się do wyżej wymienionych czynności. Kupując produkty w biodegradowalnych opakowaniach, zapobiegamy produkcji niepotrzebnego odpadu – niekiedy możemy go pozostawić na naszym własnym kompostowniku. Chodząc na zakupy z materiałową siatką, redukujemy ilość zużytych plastikowych torebek. A zbierając surowce wtórne, takie jak makulatura, czy aluminium, możemy umożliwić wykorzystanie ponowne danego materiału. Są to naprawdę niewielkie gesty, które wykonywane masowo mogą pozytywnie wpłynąć na nasze środowisko!